Қазақстанда әлеуметтік төлемдер жүйесі бірнеше негізгі компоненттерді қамтиды.
1. Зейнетақы жарналары: жұмыс берушілер мен жұмысшылар міндетті зейнетақы қорына жарна салуға міндетті, бұл азаматтардың болашақ зейнетақысын қамтамасыз етеді.
2. Әлеуметтік аударымдар: бұл төлемдер әртүрлі әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруға бағытталған, соның ішінде уақытша еңбекке жарамсыздық, ана мен бала төлемдері.
3. Медициналық жарналар: міндетті медициналық сақтандыру сыйлықақылары Денсаулық сақтау жүйесінің бөлігі болып табылады және медициналық қызметтерге қол жетімділікті қамтамасыз етеді.

Әлеуметтік төлемдерге мыналар жатады:
* ҚР 20.04.2023 ж. № 224-VII әлеуметтік кодексіне сәйкес 10 ставка бойынша төленетін міндетті зейнетақы жарналары (МЗЖ)%;
* міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары (МКЗЖ), белгілі бір кәсіп қызметкерлерінің пайдасына жұмыс берушінің есебінен 5% мөлшерлемемен төленеді;
* жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары) 2024 жылы 1,5%; 2025 жылы 2,5%; 2026 жылы 3,5%; 2027 жылы 4,5% және 2028 жылы 5% мөлшерлемесі бойынша ҚР 20.04.2023 ж. № 224-VII әлеуметтік кодексіне сәйкес төленетін;
* ҚР 20.04.2023 ж. № 224-VII әлеуметтік кодексіне сәйкес 3,5 ставка бойынша төленетін әлеуметтік аударымдар%;
* "міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы"16.11.2015 ж. № 405-V ҚР Заңына сәйкес төленетін міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға аударымдар мен жарналар (МӘМС 3% және ВОСМС 2%).
Маңызды ақпарат: 01.07.2023 жылдан бастап "ҰБТ зейнетақымен қамсыздандыру туралы" және "міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" заңдардың күші жойылды. Оның орнына әлеуметтік кодекс қолданылады.
Әлеуметтік төлемдерді алушы "азаматтарға арналған үкімет" МК болып табылады, содан кейін оларды келесі қорларға бөледі:
• БЖЗҚ (зейнетақы қоры);
* МӘСҚ (әлеуметтік сақтандыру қоры);
* ӘМСҚ (әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры).
Әлеуметтік төлемдер ай сайын табыс төленген айдан кейінгі айдың 25-ші күнінен кешіктірілмей төленуі керек.
Әлеуметтік төлемдер қалай есептеледі?
Әлеуметтік төлемдерді есептеу объектісі қызметкердің табысы (жалақысы) болып табылады. Жеке кәсіпкер үшін (әлеуметтік төлемдерді өз пайдасына төлеген кезде) салық салу объектісі оның кірісі болып табылады, бірақ жеке кәсіпкердің кәсіпкерлік қызметтен алған барлық сомасы емес, өзі үшін анықтаған сомасы. Ол жалпы салық салынатын табыстан жоғары болмауы тиіс, сондай-ақ 7 АЕК (АЕК есептеу үшін), 50 АЕК (МЗЖ есептеу үшін) және 10 АЕК (ЖМСК есептеу үшін) аспауы тиіс.
СО және ҚОҚМС жұмыс беруші өз қаражаты есебінен төлейді. МЗЖ және ЖМС қызметкердің жалақысынан ұсталады.
Сондай - ақ, 2023 жылдан бастап арнайы салық режимдерін қолданатын шағын және шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін бірыңғай төлем (ЕП) енгізілгенін еске саламыз. Осы әдіс бойынша барлық міндетті төлемдердің мөлшері жұмыс берушілер үшін 15%, ал қызметкерлер үшін бірыңғай төлем мөлшерлемесінің 10% құрайды. Бұл ретте төлем есептелетін ең жоғарғы айлық табыс 10 ЕТЖ-дан аспауы тиіс.
Әлеуметтік төлемдерді төлемегені үшін жауапкершілік?
Әлеуметтік төлемдерді төлемегені немесе оларды уақтылы аудармағаны үшін ҚР ӘҚБтК 91, 92, 92-1-баптарына сәйкес әкімшілік жауапкершілік көзделген.
Мәселен, МЗЖ-ны, МКЗЖ-ны Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аудармағаны, уақтылы және (немесе) толық есептемегені, ұстап қалғаны (есептегені) және (немесе) төлегені (аударғаны) үшін алдымен ескерту жасалады. Ал қайталап бұзғаны үшін-айыппұл:
* Жеке тұлғаларға -10%;
* шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе КЕҰ -20%;
* орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 30%;
* ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-аударылмаған, уақтылы және (немесе) толық есептелмеген, ұсталған (есептелген) және (немесе) төленген (аударылған) МЗЖ және (немесе) МКЗЖ сомасының 50%.
Әлеуметтік аударымдарды төлемегені (аудармағаны), уақтылы және (немесе) толық төлемегені (аударғаны) үшін ескерту жасалады. Ал қайталап бұзғаны үшін-айыппұл:
* жеке нотариустарға, ТЖК, адвокаттарға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе КЕҰ -20%;
* орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 30%;
* ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-төленбеген (аударылмаған), уақтылы және (немесе) толық төленбеген (аударылған) әлеуметтік аударымдар сомасының 50%.
Төлемегені (аударылмағаны), ЖМСК немесе ҚОӘБ уақтылы және (немесе) толық төлемегені үшін ескерту жасалады. Қайта бұзғаны үшін айыппұл салынады:
* жеке нотариустарға, ТЖК, адвокаттарға, кәсіби медиаторларға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе КЕҰ -20%;
* орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 30%;
* ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-төленбеген (аударылмаған), уақтылы және (немесе) толық төленбеген (аударылған) ЖМСК және (немесе) ҚОӘБ сомасының 50%.
Қазақстан Республикасында әлеуметтік төлемдерді есептеу және төлеу — мемлекеттің әлеуметтік саясатының маңызды элементі. Заңнамадағы тұрақты өзгерістер және жаңа технологияларды енгізу жұмыс берушілерден мұқият көзқарас пен бейімделуге дайындықты талап етеді. Бұл саладағы заңнаманы сақтау қызметкерлердің мүдделерін қорғап қана қоймай, елде тұрақты экономикалық орта құруға ықпал ететінін есте ұстаған жөн.
Әлеуметтік төлемдер бойынша міндеттемелерді сапалы орындау қызметкерлердің болашақ әл-ауқатының ғана емес, жалпы қоғамның әлеуметтік тұрақтылығының кепілі болып табылады.